Τυνησία, Αίγυπτος: όταν ένας ανατολικός άνεμος σκουπίζει την υπεροψία της Δύσης

του Alain Badiou, φιλοσόφου

Ο ανατολικός άνεμος κυριαρχεί πάνω στον δυτικό. Μέχρι πότε η παραιτημένη από κάθε έργο Δύση του λυκαυγούς, η "διεθνής κοινότητα" αυτών που παίρνουν ακόμα τον εαυτό τους για αφεντικά αυτού του κόσμου, θα συνεχίσουν να δίνουν μαθήματα καλής διαχείρισης και σωστής συμπεριφοράς σ'όλο τον πλανήτη ; Δεν είναι να γελά κανείς βλέποντας κάτι υπηρεσιακούς διανοουμένους, στρατιώτες σε υποχώρηση του κεφαλαιο-κοινοβουλευτισμού που μας κρατά θέση φαγωμένου παραδείσου, να κάνουν δώρο την αφεντιά τους στους εξαιρετικούς λαούς της Τυνησίας και της Αιγύπτου για να μάθουν σ'αυτούς τους άγριους λαούς το αλφαβητάρι της δημοκρατίας ; Τι θλιβερή επιμονή της αποικιακής υπεροψίας ! Μες την κατάσταση πολιτικής μιζέριας που είν'η δική μας εδώ και τρεις δεκαετίες, δεν είναι προφανές ότι εμείς είμαστε που έχουμε να μάθουμε τα πάντα από τις λαϊκές εξεγέρσεις αυτής της στιγμής ; Δεν οφείλουμε να μελετήσουμε επειγόντως από κοντά όλα αυτά που, εκεί κάτω, κατέστησαν δυνατή την ανατροπή μέσω συλλογικής δράσης ολιγαρχικών, διεφθαρμένων κυβερνήσεων που είναι - κατά τα άλλα, κυριώς - εξευτελιστικά σε σχέση εξευτελιτικής υποτέλειας με τα δυτικά κράτη ;

Ναί, πρέπει να είμαστε οι μαθητές αυτών των κινημάτων, κι όχι οι ηλίθιοι καθηγητές τους. Γιατί δίνουν ζωή, μες στην ευφυία των επίνοήσεων τους, σε κάτι αρχές της πολιτικής για τις οποίες προσπαθούμε εδώ και καιρό να πεισθούμε ότι είναι άχρηστες. Κι ιδιαίτερα σ'αυτή την αρχή που Marat διαρκώς θύμιζε : όταν πρόκειται για την ελευθερία, για την ισότητα, για την χειραφέτηση, οφείλουμε τα πάντα στις λαϊκές εξεγέρσεις.

Έχουμε λόγο να εξεγερθούμε. Όπως τα κράτη μας κι αυτοί που κυριαρχούν (κόμματα, συνδικάτα κι υποτακτικοί διανοούμενοι) προτιμούν την διαχείριση από την πολιτική, έτσι προτιμούν την διεκδίκηση από την εξέγερση και την "οργανωμένη μετάβαση" από κάθε ρήξη. Αυτό που μας θυμίζουν ο αιγυπτιακός κι ο τυνησιακός λαός είναι ότι η μόνη δράση που να είναι στο ύψος μιας κοινής αίσθησης σκανδαλιστικής κατάληψης της κρατικής εξουσίας είναι ο μαζικός ξεσηκωμός. Κι ότι σ'αυτή την περίπτωση, η μοναδική ημερήσια διάταξη που μπορεί να ενώσει τις σκόρπιες συνιστώσες του πλήθους είναι : "εσύ που είσαι εκεί, εξαφανίσου". Η εξαιρετική σημασία της εξέγερσης, σ'αυτή την περίπτωση, η κριτική της δύναμη, είναι ότι η ημερήσια διάταξη που επαναλαμβάνεται δίνει το μέτρο αυτού που θα είναι η πρώτη, αναμφισβήτητη, μη αντιστρέψιμη νίκη: την φυγή του ανθρώπου που έτσι ορίστηκε. Κι ό,τι κι αν συμβεί έπειτα, αυτός ο θρίαμβος, εκ φύσεως παράνομος, της λαϊκής δράσης, θα είναι για πάντα νικητής. Όμως, το να είναι μια εξέγερση ενάντια στην κρατική εξουσία απόλυτα νικητής είναι ένα δίδαγμα παγκόσμιας εμβέλειας. Αυτή η νίκη δείχνει τον ορίζοντα πάνω στον οποίο αποδεσμεύεται κάθε συλλογική δράση που αυτονομείται από το νόμο, δείχνει αυτό που ο Μαρξ ονόμασε "χαμό του Κράτους".

Δηλαδή, μια μέρα, οι λαοί δεμένοι ελεύθερα στο ξεδίπλωμα της δημιουργικής δύναμης που έχουν, θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τον θανατηφόρο κρατικό εξαναγκασμό. Γι'αυτό ακριβώς, γι'αυτήν την ύστατη ιδέα, είναι που σε όλο τον κόσμο, μια εξέγερση που ρίχνει μια εγκατεστημένη εξουσία απελευθερώνει έναν ενθουσιασμό δίχως όρια.

Μια σπίθα μπορεί να βάλει φωτιά στον κάμπο. Όλα αρχίζουν με την αυτοκτονία, τον αυτοπυρπολισμό ενός ανθρώπου μειωμένου στην ανεργία, στον οποίο θέλουμε να απαγορεύσουμε το μίζερο εμπόριο που του επιτρέπει να επιβιώσει, και τον οποίο χαστουκίζει μια γυναίκα-μπάτσος για να του δώσει να καταλάβει την πραγματικότητα σ'αυτόν τον κάτω κόσμο. Αυτή η χειρονομία απλώνεται μέσα σε κάμποσες μέρες, σε κάμποσες βδομάδες, μέχρι που εκατομμύρια άνθρωποι κραυγάζουν την χαρά τους σε μια μακρινή πλατεία και στο ξεκίνημα της καταστροφής ισχυρών εξουσιών. Από που έρχεται αυτή η μυθώδης εξάπλωση ; Η διάδοση μιας επιδημίας ελευθερίας ; Όχι. Όπως λέει ποιητικά ο Jean-Marie Gleize, "ένα επαναστατικό κίνημα δεν διαδίδεται όπως οι ασθένειες. Αλλά ως αντήχηση. Κάτι που συγκροτείται εδώ αντηχεί με το κύμα σοκ που εκπέμπει κάτι που συγκροτείται εκεί". Αυτή την αντίχηση, ας την ονομάσουμε "γεγονός". Το γεγονός είναι η ξαφνική δημιουργία, όχι μιας νέας πραγματικότητας, αλλά μιας μυριάδας νέων δυνατοτήτων.

Καμιά απ'αυτές τις δυνατότητες δεν είναι η επανάληψη αυτού που ήδη είναι γνωστό. Γι αυτό είναι σκοταδιστικό να λέν ότι "αυτό το κίνημα διεκδικεί την δημοκρατία" (εννοείται, αυτήν που χαιρόμαστε στη Δύση), ή ότι "αυτό το κίνημα ζητά μια κοινωνική βελτίωση" (εννοείται, την μέση ευημερία του εδώ μικροαστού). Ξεκίνωντας από το τίποτα, αντηχώντας παντού, ο λαϊκός ξεσηκωμός δημιουργεί για όλο τον κόσμο άγνωστες δυνατότητες. Η λέξη "δημοκρατία" δεν προφέρθηκε σχεδόν καθόλου στην Αίγυπτο. Εκεί μιλάν για "νέα Αίγυπτο", για "αληθινό αιγυπτιακό λαό", για συντακτική εθνοσυνέλευση, για απόλυτη αλλαγή ύπαρξης, για ανέκδοτες δυνατότητες και προηγούμενα άγνωστες. Πρόκειται για το νέο κάμπο που θα έρθει εκεί που δεν είναι πια αυτός που έβαλε τελικά φωτιά η σπίθα της εξέγερσης. Βρίσκεται, αυτός ο κάμπος που θα έρθει, μεταξύ της δήλωσης ανατροπής δυνάμεων και της δήλωσης ανάληψης νέων δουλειών. Μεταξύ αυτού που είπε ένας νέος τυνήσιος : "Εμείς, τα παιδιά των αγροτών και των εργατών, είμαστε πιο δυνατοί απ'τους εγκληματίες" κι αυτού που είπε ένας νέος αιγύπτιος : "Από σήμερα, 25 γενάρη, παίρνω στα χέρια τις υποθέσεις της χώρας μου". 

Ο λαός, μόνος ο λαός, είναι ο δημιουργός της παγκόσμιας ιστορίας. Είναι εκπληκτικό που οι κυβερνήσεις και τα μίντια στην Δύση μας, θεωρούν ότι οι εξεγερμένοι μιας πλατείας του Καϊρου είναι ο "αιγυπτιακός λαός". Πώς έτσι; Ο λαός, ο μόνος εχέφρων και νόμιμος λαός για αυτούς τους ανθρώπους, δεν περιορίζεται συνήθως είτε στην πλειονότητα ενός γκάλοπ, είτε στην πλειοψηφία των εκλογών ; Πώς γίνεται εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων να είναι, ξαφνικά, αντιπροσωπευτικές ενός λαού ογδόντα εκατομμυρίων ; Είναι ένα μάθημα που δεν πρέπει να ξεχαστεί, και δε θα το ξεχάσουμε.

Ξεπερνώντας ένα ορισμένο κατώφλι αποφασιστικότητας, επιμονής και θάρρους, ο λαός μπορεί πράγματι να συγκεντρώσει την ύπαρξή του σε μια πλατεία, σε μια λεωφόρο, σ'ένα πανεπιστήμιο ... Ο κόσμος όλος θα γίνει μάρτυρας αυτού του θάρρους και κυρίως των εκπληκτικών δημιουργιών που το συνοδεύουν. Αυτές οι δημιουργίες ισοδυναμούν με απόδειξη ότι αυτός ο λαός κρατά εκεί. Όπως είπε εύσχημα ένας αιγύπτιος διαδηλωτής : "πριν έβλεπα τηλεόραση, τώρα ειναι αυτή που με βλέπει".

Η ΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Στην ροή ενός γεγονότος, ο λαός συντίθεται από αυτούς που ξέρουν να λύσουν τα προβλήματα που τους θέτει αυτό το γεγονός. Έτσι και με την κατάληψη μιας πλατείας: διατροφή, ύπνος, σκοπιά, μπαϊράκια, προσευχές, αμυντικές μάχες, με τέτοιο τρόπο ώστε ο τόπος που συμβαίνουν τα πάντα, ο τόπος που αποτελεί σύμβολο, να φυλαχθεί στο λαό του με κάθε θυσία. Προβλήματα τα οποία στην κλίμακα των εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που ήρθαν από παντού φαίνονται ανεπίλυτα, ακόμα περισσότερο την στιγμή που το κράτος εξαφανίστηκε σ'αυτή την πλατεία. Το να λυθούν ανεπίλυτα προβλήματα χωρίς την βοήθεια του κράτους, αυτός είναι ο προορισμός ενός γεγονότος. Κι αυτό είναι που κάνει ένα λαό, ξαφνικά, και για ένα ακαθόριστο διάστημα, να υπάρχει εκεί που αποφάσισε να μαζευτεί. 

Χωρίς κομμουνιστική κίνηση, δεν υπάρχει κομμουνισμός. Η λαϊκή εξέγερη για την οποία μιλάμε είναι έκδηλα χωρίς κόμμα, χωρίς ηγεμονική οργάνωση, χωρίς αναγνωρισμένο διευθυντή. Πάντα θα υπάρχει καιρός για να εκτιμήσουμε αν αυτό το χαρακτηριστικό είναι μια δύναμη ή μια αδυναμία. Αυτό το χαρακτηριστικό κάνει τη λαϊκή εξέγερση να έχει, με μια πολύ καθαρή μορφή, χωρίς αμφιβολία την πιο καθαρή από την εποχή της παρισινής Κομμούνας, όλα τα χαρακτηριστικά αυτού που πρέπει να ονομαστεί κινηματικός κομμουνισμός. "Κομμουνισμός" σημαίνει εδώ : από κοινού δημιουργία του συλλογικού προορισμού. Αυτό το "κοινό" έχει δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι γενεσιουργό, αντιπροσωπευτικό, σ'ένα τόπο, ολόκληρης της ανθρωπότητας. Σ'αυτό τον τόπο, υπάρχουν όλα τα είδη ανθρώπων από τους οποίους αποτελείται ένας λαός, κάθε κουβέντα ακούγεται, κάθε πρόταση εξετάζεται, κάθε δυσκολία αντιμετωπίζεται γι'αυτό που είναι. Έπειτα, ξεπερνά όλες τις μεγάλες αντιθέσεις που το κράτος ισχυρίζεται ότι μόνο αυτό μπορεί να διαχειριστεί χωρίς ποτέ να μπορεί να τις υπερπηδήσει: μεταξύ διανοουμένων και χειρωνακτών, ανδρών και γυναικών, φτωχών και πλουσίων, μουσουλμάνων και κοπτών, επαρχιωτών και πρωτευουσιάνων ...

Χιλιάδες νέες δυνατότητες που αφορούν σ'αυτές τις αντιθέσεις ξεπηδούν κάθε στιγμή και μπροστά σ'αυτές κάθε Κράτος είναι τυφλό. Βλέπουμε νέες γιατρίνες από την επαρχία να φροντίζουν τραυματίες ανάμεσα σε τρομερούς νέους και να'ναι πιο ήσυχες από ποτέ, ξέρουν ότι κανείς δεν θα πειράξει ούτε τρίχα από τα μαλλιά τους. Βλέπουμε ακόμα μια οργάνωση μηχανικών να απευθύνεται σε νέους από προάστια για να τους ικετεύσουν να κρατήσουν την πλατεία, να προστατεύσουν το κίνημα με την ενέργειά τους στη μάχη. Βλέπουμε επίσης μια σειρά χριστιανών να κάνει σκοπιά, στο πόδι, ώστε να φυλάξουν μουσουλμάνους σκυμμένους στην προσευχή τους. Βλέπουμε τους πάντες να μιλάν στους άγνωστούς τους γείτονες. Διαβάζουμε χιλιάδες πλακάτ όπου η ζωή του καθενός ανακατεύεται χωρίς χάσμα με την μεγάλη Ιστορία ολονών. Το σύνολο αυτών των καταστάσεων, αυτών των επινοήσεων συνιστά τον κινηματικό κομμουνισμό. Να που εδώ και δυο αιώνες το μοναδικό πολιτικό πρόβλημα είναι αυτό εδώ: πώς να εγκαθιδρυθούν διαρκώς οι επινοήσεις του κινηματικού κομμουνισμού ; Κι η μόνη αντιδραστική πρόταση παραμένει : "αυτό είναι αδύνατο, βλέπε βλαβερό. Ας εμπιστευτούμε τους εαυτούς μας στο κράτος". Δόξα στους λαούς της Τυνησίας και της Αιγύπτου που μας επαναφέρουν στο αληθινό και μοναδικό πολιτικό καθηκόν: απέναντι στο κράτος, οργανωμένη πίστη στον κινηματικό κομμουνισμό.

Δεν θέλουμε τον πόλεμο αλλά δεν τον φοβόμαστε. Μιλάν παντού για την ειρηνική ηρεμία των γιγαντιαίων διαδηλώσεων και σύνδεσαν αυτή την ηρεμία με το ιδανικό της εκλογικής δημοκρατίας το οποίο απέδωσαν στο κίνημα. Ας σημειώσουμε όμως ότι υπήρχαν εκαντοντάδες νεκροί κι οτι θα υπάρχουν και στις επόμενες μέρες. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτοί οι νεκροί ήταν μαχητές και μάρτυρες της πρωτοβουλίας, μετά, της προστασίας του ίδιου του κινήματος. Οι πολιτικοί και συμβολικοί τόποι της εξέγερσης έπρεπε να διαφυλαχθούν με το κόστος άγριων μαχών κατά των πολιτοφυλάκων και των αστυνομιών των απειλούμενων καθεστώτων. Και ποιος πλήρωσε προσωπικά αν δεν ήταν οι νέοι που προέρχονται από τους πιο φτωχούς πληθυσμούς ; Οι "μεσαίες τάξεις", για τις οποίες η απελπισμένη Μισέλ Αλιό-Μαρί είπε ότι η δημοκρατική κατάληξη της ακολουθίας γεγονότων εξαρτάται μόνο απο αυτές τις ίδιες, θυμούνται ότι, την κρίσιμη στιγμή, η διάρκεια της εξέγερσης διαφυλάχθηκε από τη δέσμευση χωρίς όρια λαϊκών αποσπασμάτων. Συνεχίζεται κατά τα άλλα, κάτω από δύσκολες συνθήκες, στην Τυνησία, αφού ξαποστείλαν στη μιζέρια τους νέους επαρχιώτες ακτιβιστές.

Μπορεί κανείς να σκεφτεί σοβαρά ότι αυτές οι αναρίθμητες πωτοβουλίες κι οι σκληρές θυσίες έχουν για βασικό στόχο να οδηγήσουν τους ανθρώπους να διαλέξουν μεταξύ Σουλεϊμάν και Ελ Μπαραντεϊ, όπως εμείς εδώ παραιτούμαστε από το να διαιτητεύσουμε μεταξύ Σαρκοζύ και Στρος-καν ; Αυτό θα'ταν το μοναδικό μάθημα απ'αυτό το έξοχο επεισόδιο ;

Όχι, χίλιες φορές όχι ! Ο αιγυπτιακός κι ο τυνησιακός λαός μας λενε το εξής : η εξέγερση, η κατασκευή του δημόσιου τόπου του κινηματικού κομμουνισμού, η υπεράσπισή του με κάθε μέσο επινοώντας τα διαδοχικά στάδια της δράσης, αυτή είναι η πραγματικότητα της λαϊκής πολιτικής για τη χειραφέτηση. Δεν είναι βέβαια μόνο τα αραβικά κράτη που είναι αντι-λαϊκά, και στη βάση τους, οι εκλογές που είναι χωρίς νομιμοποίηση. Όποια και να'ναι η εξέλιξή τους, οι εξεγέρσεις της Αιγύπτου και της Τυνησίας έχουν μια καθολική, παγκόσμια σημασία. Ορίζουν δυνατότητες νέες των οποίων η αξία είναι διεθνής.

Αλάν Μπαντιού
(μετάφραση από άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 19 φλεβάρη στο http://www.dndf.org/)